پیشینه و ساخت آجر در ایران

آجر چیست؟

آجر جزو یکی از مصالح ساختمانی در صنعت ساختمان سازی از دیرباز تا به امروز به حساب می آید.و همچنین جزو معماری ایران و جهان از ابتدای خلقت بشر تا به امروز محسوب می شود چرا که در زندگی انسان ها نقش بسزایی ایفا کرده است.انسان از بدو تولد خود با معماری بناهای ساختمانی آشنا می شود و در زیر سقفی زندگی خود را ادامه می دهد این معماری است که انسان ها آن را درک می کنند آجر نما در این معماری و این خانه نقش مهمی ایفا کرده است. آجر چیست در قدیم العیام ،آجر به خشت هایی نامیده می شد که فرمان ها و احکام و دستورات سران دولت و کشور و پادشاهان بر روی آن نقش بسته می شد،در ابتدا بر روی خشت ها فرامین و دستورات را نوشت و نگار می کردند و خشت ها، پس از پخته شدن به حالتی استحکام و مقام حالت می گرفت و که دستورات بر روی آن پایدار می ماند.

تاریخ معینی از به وجود آمدن آجر در دسترس نیست ولی اینگونه تصور می شود که حتی انسان های اولیه با حرارت داد گل،توانسته اند اشکالی سخت تر و زیباتر از کلوخ های اطراف خود به وجود آورند و از این رو به خواص تولید آجر دست پیدا کرده اند.امروزه با نگاهی به تاریخ و مشاهده بناهای باستانی در ایران و جهان می توان نظاره گر این معماری با استفاده فراوان از آجر که تولید شده از گل و خاک رس و… بوده،شد.

هنر استفاده از آجر نما در اصفهان و در ایران با شروع دوران ساسانی،سلجوقی و صفوی رونق پیدا کرد و در دوران قاجاریه این معماری جایگاه بالاتری بدست آورد.از بناه های معروفی که آجر کاری شده اند می توان به طاق کسری،مسجد جامع سامرا در عراق،برج قابوس در گنبد کاووس،باغ های آجر معلق بابل،کلیسای جامع سنت باسیل در روسیه،دیوار چین،مسجد های جامع اصفهان،منارجنبان،عمارت عالی قاپو در میدان نقش جهان اصفهان،مسجد ایا صوفیه در استانبول،کوه آتشگاه اصفهان،سی و سه پل اصفهان،پل خواجو اصفهان،تاج محل در هندوستان،ارگ بم،قلعه شوش در خوزستان،میدان های قرون وستایی در ایتالیا و… و بسیاری از بناهای تاریخی ایران و جهان که از معماری زیبایی برخورد دار هستند و آجر کاری جزو مهمترین نقش بنای آن ها به شمار می رود.

در شهر های ایران آجر به شکل های گوناگون در مکان های متفاوت به کار رفته است به عوان مثال در کف دالان مسجد جامع اصفهان آجر هایی استفاده شده که نمونه آن در آتشکده ای در زمان ساسانیان به کار رفته است همچنین اجر در ساختن مسجد،آب انبارها،بناهای شاهی،مقبره،آتشکده،کاروان سراها،بناهای تاریخی،حمام های عمومی،بازارچه ها،حجره ها،ساختمان های مسکونی و تجاری و… به کار رفته است ولی امروزه با گذر زمان و ساخت بناهای مستحکم و چندین طبقه ،استفاده آجر در اسکلت ساختمان فایده چندانی نداشته و جای خود را به آهن و تیرچه بلوک داده است و از آجر در تیغه کشی دیوارها،و عمده کاربرد آن امروزه برای نمای بیرونی ساختمان ها و قسمت هایی از نمای داخلی به کار می رود.

پیشینه و ساخت آجر در ایران

پیشینه و ساخت آجر در ایران به سالهای باستان می رسد، هنر آجرکاری در تمام  دوره ها در ایران نقش چشمگیری داشته، مخصوصا در دوره ی ارزشمند سلجوقی که برای تمام بناها از کاروانسراها گرفته تا آب انبارها و بناهای شاهی و مقبره و مساجد همه از آجر سفال استفاده می کردند تا جایی که در دو برج خرقان قزوین بیش از سی نوع آجر کاری همراه با طاق نما سازی های بسیار زیبا و خط های آجری کوفی برجسته درست شده.

هنر آجر سازی در دوره ایلخانی: می توان اجرای هنری چشم گیر و استثنایی و خوش فرم هندسی گنبد سلطانیه را مثال زد .

هنر آجر سازی در دوره تیموری:  آجری کاری بسیار زیبای مسجد قائن و برج و مقبره اخنجان در حومه طوس مشهد را می توان از هنر های دوره تیموری بیان نمود.

هنر آجر سازی در دوره صفویه: در این دوره نیز آثار شگرفی از تاریخی معماری را می توان در سی و سه پل یا( پل الله وردی خان) و پل خواجو یا(پل بابا رکن الدین) اصفهان دید.

هنر آجر سازی در دوره افشاریه و زندیه: در دوره‌ ی هم از آثار آجری جالب این دوره به شبستان، مسجد وکیل با پوششهای طاقی زیبا، بازار وکیل و ارگ کریمخان می توان اشاره کرد، به طور کلی در  این دوره نقوش زیبای آجری به شکلهای خاص و متنوع بسیار بوده، بخصوص این زیبایی ها را بیشتر در خطه استان فارس می توان دید.

هنر آجر سازی در دوره قاجار: هنر تیشه داری در این دوره رونق فراوانی داشته که می توان بازار و چارسوق بزرگ کرمان و همین طور بازار اراک، تیمچه حاجب الدوله در بازار تهران و تیمچه حاج حسین در کاشان اسم برد